Khoan thư sức dân và nuôi dưỡng nguồn thu

Đây là xuất phát điểm của chính sách ở nhiều nước, trong đó có Việt Nam.

Khoan thư sức dân

“Khoan thư sức dân” có chủ đích đề cập đến thu ngân sách, thể hiện tổng hợp ở chỉ tiêu tỷ lệ thu ngân sách/GDP. Tỷ lệ này phụ thuộc vào 2 yếu tố có quan hệ chặt chẽ với nhau, trong đó GDP giống như chiếc bánh gồm nhiều phần và thu ngân sách là một phần của chiếc bánh đó. Có thể nhận diện biến động của tỷ lệ thu ngân sách/GDP qua một số trạng thái sau.

Thứ nhất, thu ngân sách/GDP giảm – có nghĩa là tốc độ tăng của thu ngân sách chậm hơn của GDP.

Nếu do tác động của chính sách miễn giảm thuế để khuyến khích đầu tư, để hỗ trợ khi các cơ sở gặp khó khăn, thách thức…, thì đó là tích cực theo xu hướng “khoan thư sức dân”.

Phải chăng, để thực hiện việc “khoan thư sức dân”, nên trong Chương trình hành động của Bộ Tài chính đề ra mục tiêu thời kỳ 2021-2026, tỷ lệ này ở mức không quá 16,3%. Theo đó, tỷ lệ mục tiêu sẽ ở mức thấp hơn tỷ lệ 24% (so với GDP chưa tính lại) hay 18,9% (so với GDP đã tính lại) của năm 2020.

Việc “khoan thư sức dân” theo trạng thái này thực hiện được chủ yếu là nhờ “chiếc bánh” GDP to ra nhanh hơn; đồng thời không lơ là trong hành thu, tức không để sót cơ sở nộp thuế, không để cho việc trốn thuế thông qua việc giấu doanh thu, giấu lợi nhuận bằng hạch toán gian lận, chuyển giá,…, hay lơ là trong việc kiểm tra, thanh tra…

GDP là nguồn của thu ngân sách; thu ngân sách là nguồn để chi ngân sách. 

Thứ hai, thu ngân sách/GDP tăng – có nghĩa là tốc độ tăng của thu ngân sách cao hơn của GDP.

Nếu do làm tốt hơn công tác hành thu, giảm thiểu số cơ sở trốn thuế, gian lận thương mại, chuyển giá…, thì thu ngân sách vẫn tăng. Khi đó, dù thu ngân sách/GDP tăng cũng vẫn đạt được mục tiêu “khoan thư sức dân” vì có GDP tăng cao, làm cho chiếc bánh GDP lớn hơn, phần dành cho thu nhập của người lao động tăng, phần dành cho cơ sở tăng, phần dành cho ngân sách nhà nước cũng tăng.

Nếu do công tác hành thu không làm tốt hơn, mà tăng các loại thuế, phí để tăng thu ngân sách, trong khi GDP tăng chậm lại, thì thu nhập bị bào mòn, mà đóng góp lại cao hơn, nên sẽ không thực hiện được việc “khoan thư sức dân”. Từ đó, chiếc bánh GDP nhỏ đi, phần chia cho ngân sách trong chu kỳ sau sẽ khó tăng lên.

Nuôi dưỡng nguồn thu

GDP là nguồn của thu ngân sách; thu ngân sách là nguồn để chi ngân sách. Ngược lại, chi ngân sách cũng góp phần vào thu ngân sách trên nhiều mặt.

Một mặt, trong tổng chi ngân sách có khoảng 30% để chi cho đầu tư phát triển (năm 2015 chiếm 31,47%, năm 2017 chiếm 27,51%, năm 2018 chiếm 27,4%, năm 2019 chiếm 25,08%, năm 2020 chiếm 30,76%). Nguồn này cộng với các nguồn khác của khu vực kinh tế nhà nước (vốn vay, vốn của các doanh nghiệp nhà nước và các nguồn khác) đã góp phần đưa tổng vốn của khu vực nhà nước chiếm trên dưới 1/3 tổng nguồn vốn đầu tư phát triển toàn xã hội (năm 2015 chiếm 38%; 2016 chiếm 37,5%; 2017 chiếm 35,7%; 2018 chiếm 33,3%; 2019 chiếm 31,1%; 2020 chiếm 33,7%).

Cần nhớ rằng, vốn đầu tư phát triển là yếu tố trực tiếp quyết định tăng trưởng GDP; vốn đầu tư khu vực nhà nước hình thành các công trình trọng điểm của đất nước, đầu tư vào những ngành, lĩnh vực, vùng mà các thành phần kinh tế khác không được tham gia, hoặc không muốn đầu tư… Vấn đề đặt ra là hiệu quả đầu tư của nguồn vốn này. Để nguồn vốn này đạt hiệu quả, có nhiều việc phải làm, như quy hoạch, kế hoạch (đầu tư vào đâu), bảo đảm tiến độ giải phóng mặt bằng, đẩy nhanh tiến độ thi công…

Mặt khác, trong tổng chi ngân sách, có một phần lớn để chi thường xuyên (còn gọi là chi phát triển sự nghiệp kinh tế – xã hội). Trong tổng chi thường xuyên, ngoài các khoản chi để duy trì hoạt động của bộ máy với nhiều chức năng quan trọng, còn có một số khoản chi quan trọng khác. Chi sự nghiệp khoa học và công nghệ – động lực của tăng trưởng và phát triển kinh tế – xã hội – hiện còn chiếm tỷ trọng thấp. Chi sự nghiệp giáo dục, đào tạo – chìa khóa của khoa học, công nghệ – hiện chiếm trên 14% tổng chi. Đó là những khoản quan trọng để phát triển kinh tế – xã hội, góp phần làm tăng GDP, nên cũng là góp phần nuôi dưỡng nguồn thu.